مشكلات شايع پاها و راه رفتن در كودكان و نوجوانان
الف) راه رفتن روي نوك پنجه يك پا ( يك طرفه )
علت‌هاي اصلي بوجود آمدن اين حالت
1) كوتاهي پا
يكي از شايع‌ترين علل اين است كه يك پا كاملا كوتاه است و اگر كوتاهي بيش از3 سانتي‌متر باشد، كودك اين مشكل را اغلب با راه رفتن روي نوك پنجه جبران خواهد كرد به نحوي كه پا به زمين برسد.
2) انقباض غير طبيعي و غير ارادي
حالت ديگر ، وجود يك انقباض غير طبيعي غير ارادي ( اسپاستيسيتي ) در عضلات پاي كودك است.
3) التهاب شديد تاندون آشيل ( تاندون اصلي عضلات پشت ساق پا )
در اين حالت به علت وجود درد در پاشنه، كودك براي كاهش درد و كاهش فشار وارد شده بر تاندون آشيل براي راه رفتن از پنجه استفاده مي‌كند.
4) وجود توده در عضلات ساق پا
گاهي اوقات وجود يك توده در عضلات عمقي ساق پا مي‌تواند منجر به بروز اين حالت شود. اين توده معمولا مي‌تواند يك تومور عروقي باشد ( همانژيوم ) ، اگر چه اين حالت بسيار نادر مي‌باشد ولي در صورت وجود، عضلات ساق متورم و بر آمده مي‌شوند.
ب) راه رفتن روي نوك پنجه هر دو پا ( دو طرفه)
علت‌هاي اصلي بوجود آمدن اين حالت
1) علل و عوامل ناشناخته
رايج‌ترين علت راه‌رفتن روي پنجه پاي دو طرفه، علل ناشناخته است كه اصطلاحاً راه رفتن روي پنجه عادتي ناميده ميشود، اين حالت معمولاً سه ماه پس از راه رفتن كودك آغاز ميشود. در برخي از موارد به علت استفاده از روروئك با ارتفاع غير مناسب نيز اين حالت ايجاد ميشود.
راه رفتن روي پنجه در سنين 10 تا 18 ماهگي كه كودك راه رفتن را مي‌آموزد امري عادي و طبيعي تلقي ميشود، هنگاميكه از كودك بخواهيد به طور صحيح راه رود، ابتدا پاشنه پا و سپس پنجه خود را زمين مي‌گذارد ولي زماني كه تمركز نمي‌كند مجددا روي پنجه راه مي‌رود.
2. فلج‌هاي مغزي:
( پاراپلژي و دي پلژي‌اسپاستيك )
3. ساير علل :
شامل بيماري‌هاي نادر عصبي – غضلاني ، كه در اين موارد تشخيص و انتخاب نوع مداخله بر عهده پزشك معالج صورت مي‌گيرد.
اهميت پيگيري و تعيين وضعيت
از آنجايي كه كل بدن يك زنجيره بيومكانيكال به هم پيوسته مي‌باشد و اثرات يك مفصل بر ساير مفاصل و در نهايت بر كل بدن تأثيرگذار است، پيگيري و تصحيح كوچك‌ترين اختلالات به منظور جلوگيري از عوارض ثانويه در آينده اهميت بسزايي دارد.
انواع مداخلات درماني
طيف وسيعي از مداخلات براي حل اين مشكل وجود دارد كه با توجه به علت ايجاد كننده آن متفاوت خواهد بود. در ابتدا بايد با مراجعه به پزشكان متخصص (نورولوژيست ، ارتوپد ، طب فيزيكي و توان‌بخشي ) علت دقيق آن مشخص شود، پس از آن مي‌توان در مورد نوع مداخله درماني لازم تصميم گيري صحيح‌تري انجام داد.
ج) راه رفتن در حالي كه پنجه پاها رو به داخل است.
در راه رفتن نرمال پنجه‌ها بايد نسبت به خط وسط 7 درجه زاويه داشته باشند، در برخي موارد كودك به گونه‌اي راه مي‌رود كه نوك پنجه‌ها رو به داخل مي‌باشد. اين اختلال ممكن است يكطرفه و يا دو طرفه باشد، علت اين عارضه ممكن است به دليل مشكلات ساختمان در زاويه سر استخوان ران پا و يا به دليل چرخش در استخوان ساق و يا كوتاهي عضلات اطراف ران باشد، در هر صورت با مشاهده موارد فوق كودك بايد توسط پزشك متخصص معاينه شده و مداخله درماني مناسب اتخاذ گردد.
د) پاهاي پرانتزي و ضربدري
پاهاي پرانتزي
عارضه‌ي پاي پرانتزي نوعي اختلال در طرز قرار گرفتن ساق‌هاي پا است كه در آن زانوها از هم فاصله زيادي مي‌گيرند. افراد مبتلا در هنگام راه رفتن پاهاي خود را به طرف خارج كشيده و با لبه خارجي پا راه مي‌روند.
تشخيص
تشخيص اين عارضه بسيار ساده است. براي اين كار بايد از فرد مورد نظر بخواهيم تا در حالت ايستاده قوزك را به هم بچسباند و به نحوي كه كشكك‌هاي زانو به سمت جلو باشد، سپس فاصله بين دو زانو را اندازه‌گيري مي‌كنيم. در اين حالت عضلات ران فرد بايستي كاملا شل و بدون انقباض باشد، در افراد مبتلا فاصله بين دو زانو از هم زياد بوده و بين دو پا حالتي شبيه به كمان مشاهده ميشود.
پاهاي ضربدري
پاي ضربدري در حقيقت انحراف به خارج مفصل زانو به علل مختلف مي‌باشد كه شايع‌ترين علت آن وراثتي است. اين اختلال سبب آسيب به زانو در بزرگسالي و در نهايت به علت تغيير در توزيع وزن بدن سبب ايجاد مشكل در ساير مفاصل ميشود. اين امر روي راستايي ستون فقرات تأثير خواهد گذاشت.
تشخيص
در اين عارضه با چسبانيدن زانوها به هم، فاصله بين دو قوزك پا وجود دارد و بديهي است كه تشخيص دقيق بوسيله پزشك متخصص و تأييد آن توسط سيستم‌هاي ارزيابي بيومكانيكال مي‌باشد.
عدم تعادل عضلاني، كاهش قدرت عضلات داخل و خارج پا، استفاده از كفش‌هاي نامناسب، تكرار عادات غلط حين راه رفتن به ويژه در جوانان، آسيب‌هاي استخواني، بيماري نرمي استخوان، جوش خوردن نامناسب شكستگي ها ، پارگي ليگامان‌ها و رباط‌هاي اطراف زانو و بسياري عوامل ديگر غير از وراثت مي‌توانند از عوامل ايجاد كننده پاهاي پرانتزي و ضربدري مي‌باشند.
استفاده از تكنولوژي‌هاي جديد در تشخيص
با استفاده از سيستم‌هاي كامپيوتري ارزيابي بيومكانيكال، از كل اندام تحتاني كودك تصوير برداري انجام مي‌گيرد، اينگونه تصوير برداري‌ها به كمك دوربين‌هاي خاص صورت مي‌گيرد و مانند راديولوژي نبوده و از بابت دريافت اشعه‌ي ايكس براي كودك مشكلي ايجاد نمي‌كند و تصوير گرفته شده در نرم‌افزارهاي خاصي تجزيه و تحليل گشته و ميزان انحراف مشخص ميشود و در نهايت در نوبت‌هاي مختلف درماني چنانچه كودك مشكل داشته باشد مي‌توان روند درمان را با كمك همين نرم‌افزارها پيگيري نمود.
مداخلات درماني
براي درمان مي‌بايست از درمان‌هاي ارتوتيك ( وسايل كمكي ) بسته به شدت ضايعه در مفصل زانو يا پا ( كفش ) و نيز حركات اصلاحي استفاده كرد.
گاهي تنها پوشيدن كفش طبي خاص كفايت مي‌كند و در برخي موارد نياز است مداخله مستقيم از ناحيه‌ي زانو صورت گيرد.
5. صافي كف پا
يكي از شايع‌ترين مشكلات پا كه افراد زيادي با آن دست به گريبان هستند و گاهي بدون آن‌كه از اين مشكل خبر داشته باشند و سال‌ها با آن زندگي كرده‌اند، صافي كف پا يا Flat Foot مي‌باشد. اين عارضه هم در كودكان و هم در افراد بالغ شايع است. در حدود 20 درصد از افراد بالغ دچار صافي كف پا هستند، در اين وضعيت قوس كف پا در يك يا هر دو پا كاهش يافته و يا كاملا از بين رفته است و اين در حالي است كه قوس طبيعي پا در بيشتر افراد فضايي را در قسمت داخلي پا ايجاد مي‌كند. موارد درگيري يكطرفه بديلي امكان تأثير بيشتر بر روي ستون فقرات نسبت به دو طرفه از اهميت بيشتري بر خوردار است.
ارتفاع اين قوس در افراد مختلف با يكديگر تفاوت دارد. در كودكان اين قوس وجود ندارد زيرا ايجاد اين قوس در حدود سنين 4 تا 10 سالگي اتفاق مي‌افتد. لازم به ذكر است كه در سنين بين 2 تا 4 سالگي در صورت وجود مشكل همراه ( نظير پائين آمدن استخوان ناويكولا و يا چرخش زياد پا به خارج) بايد مداخله درماني مربوط صورت گيرد.
صافي كف پا انواع مختلفي دارد اما به طور كلي بر اساس ميزان عارضه ايجاد شده به 2 گروه اصلي تقسيم ميشود:
1. صافي كف پاي بدون علامت
2. صافي كف پاي علامت‌دار
بيشتر كودكان كف پاي صاف بدون علامت‌دارند. صافي كف پاي علامت‌دار به دوشكل قابل انعطاف و سخت ديده ميشود.
در نوع قابل انعطاف پا در زمان ايستادن و زماني كه وزن روي آن قرار مي‌گيرد صاف به نظر مي‌رسد ولي وقتي فرد مي‌نشيند قوس كف پا به حالت طبيعي بر مي‌گردد. در نوع سخت قوس كف پا در هر دو حالت نشسته و ايستاده وجود ندارد.
علت ايجاد صاي كف پا
كف پاي انسان بالغ از 26 استخوان و 33 مفصل و تعداد زيادي ماهيچه و تاندون و رباط تشكيل شده است.
چگونگي قرار گرفتن اين ساختارها در كنار هم قوس‌هاي استخواني را ايجاد مي‌كند.
زماني كه راه مي‌رويم، اين قوس‌هاي قابل ارتجاع، وزن بدن را ميان پاها و ساق توزيع مي‌كنند، بعلاوه اين قوس‌ها نقش اساسي در چگونگي راه رفتن ما دارند و در واقع به عنون اهرم هاي محكمي براي حركت عمل مي‌كنند.
1. زمينه ژنتيكي وارثي
در بسياري از افراد زمينه ژنتيكي وارثي باعث عارضه مي‌باشد اگر چه به ندرت ناهنجاري‌هاي دوران رحمي و جنيني نيز مي‌تواند مسبب صافي كف پا باشد كه در اين حالت دو استخوان به صورت غير طبيعي به يكديگر متصل مي‌شوند، در اين نوع ، كف پا صاف و سخت بوده و از كودكي قابل مشاهده مي‌باشد.
2. آسيب‌هاي تاندوني
3. بيماري‌هاي عصبي – عضلاني
4. استفاده از كفش‌هاي نامناسب
به عنوان مثال پوشيدن كفش‌هاي پاشنه بلند در خانم‌ها به علت ايجاد فشار زياد به رباط آشيل باعث ايجاد اختلال در مچ پا شده و منجر به از بين رفتن قوس كف پا ميشود. بديهي است تشخيص هر يك از اين علل و بكارگيري درمان مناسب منوط به نظر پزشك متخصص است. صافي كف پا معمولا با علائم و عوارض زير آشكار ميشود:
در برخي موارد صافي كف پا همراه با چرخش در مچ پا ( هايپرپروناسيون) مي باشد. در چنين مواردي اهميت موضوع ديگر تنها به خاطر صافي كف پا نيست بلكه چنين چرخشي باعث ايجاد تمايل در زانوها براي ضربدري شدن ميشود. بنابراين اقدام هر چه سريعتر جهت كنترل چنين چرخشي ضروري مي‌باشد.
انواع مداخلات درماني
انتخاب نوع مداخله درماني با توجه به شرايط، نوع و وضعيت بيمار متفاوت خواهد بود. از مهم‌ترين روش‌هاي درماني مي‌توان به موراد زير اشاره نمود:
1. استفاده از كفي‌هاي تقويت كننده قوس كف پا
2. استفاده از وسايل كمكي مانند كفش
ملاحظات
در استفاده از ارتوتيك‌ها نكات زير بايد مورد توجه قرار گيرد:
الف) از كفش‌هايي استفاده كنيد كه كفي پهن و محكم داشته باشد و ارتوتيك به راحتي با ان همخواني داشته باشد.
ب) هنگام استفاده از كفش و ارتوتيك از جوراب مناسب استفاده كنيد.
ج) پس از تجويز و تهيه كفش و ارتوتيك مناسب، براي ويزيت دوره‌اي به پزشك خود مراجعه كنيد تا از صحت كفش و كفي خود اطمينان حاصل كنيد.
چگونگي تهيه كفي مناسب
استفاده از كفي طبي فقط و فقط بايد با تجويز پزشك صورت گيرد.
استفاده خودسرانه از كفي‌هايي كه در فروشگاه‌هاي لوازم بهداشتي يا دراوخانه‌ها عرضه ميشود، نه تنها كارايي لازم را ندارد بلكه ممكن است منجر به بيماري‌هاي مفصلي مختلف شود، كفي مناسب هر شخص با توجه به سن، ميزان صافي پا و استخوان‌بندي او متفاوت است و استفاده از كفي‌هاي غيراستاندارد منجر به خستگي و دردهاي بيشتري در ناحيه پا و كمر خواهد شد. تحقيقات نشان مي‌دهد كه در حدود 15 تا 20 درصد افراد جامعه داراي صافي كف پا هستند و براي تهيه و تجويز كفش و كفي مناسب بايد به متخصصين ارتوپدي و پا طب فيزيكي مراجعه كنند.
كودكاني كه داراي كف پاي صاف هستند در صورت استفاده از ارتوتيك‌هاي مناسب در دوران كودكي مي‌توانند از بسياري از مشكلات و دردهاي مفصلي در بزرگسالي در امان بمانند.
استفاده از تكنولوژي‌هاي جديد در تشخيص و درمان
با استفاده از اسكنرهاي فشاري كامپيوتري ميزان و نوع توزيع فشارهاي كف پا در يك نرم افزار پيشرفته آناليز گرديده و شكل قوس پا، محل مركز ثقل ، نحوه توزيع وزن بين دو پا و نقاط پر فشار مشخص مي‌گردد و از طرف ديگر بيمار روي همين صفحه سنسوري راه مي‌رود و اختلال راه رفتن نيز ارزيابي مي‌گردد. سپس از نتايج حاصل از اين اسكن كامپيوتر در صورتي كه كودك صافي كف پا و يا هرگونه اختلال ديگر داشته باشد كفش و يا كفي مناسب طراحي مي‌گردد.
ساير موارد درماني
1. تغيير سبك زندگي
منظور استراحت و پرهيز از انجام حركاتي است كه منجر به تشديد وضعيت ميشود، گاهي اوقات كاهش وزن نيز بسيار كمك كننده است.
2. استفاده از دارو در صورت لزوم
استفاده از داروهاي مسكن و يا ضدالتهاب در مواردي كه پزشك تجويز كند.
3. انجام حركات ورزشي اصلاحي
گاهي اوقات انجام حركات كششي براي كاهش درد پا و كمر و بهبود وضعيت بسيار كمك كننده است.
4. استفاده از مداليته‌هاي فيزيكي
ز – قوس كف پاي زياد ( گودي كف پا )
در بعضي موارد قوس طولي – داخلي پا از حد معمول بيشتر بوده و نقاط توزيع وزن محدود به پاشنه و پنجه ميشود. در چنين شرايطي حتما بايد مداخله ارتوتيك مشتمل بر كفي‌هاي طبي خاص كه باعث تنظيم توزيع فشارهاي كف پا مي‌شوند، استفاده نمود؛ چرا كه راه رفتن در چنين شرايطي باعث اعمال فشار به زانو و ايجاد تمايل جهت پرانتزي شدن زانو ميشود.
ح – عقب رفتگي زانوها
يكي ديگر از مشكلات شايع در كودكان كه ممكن است زمينه ارثي و يا ساختماني داشته باشد. عقب زدگي زانوها مي‌باشد كه ممكن است يك طرفه و يا دو طرفه بوده و در هر دو وضعيت ايستاده و هنگام راه رفتن مشاهده ميشود. در بيشتر موارد مشكل نرمي ساختارهاي محافظ مفصل نيز باعث چنين اختلالي مي‌شوند. اين عارضه مي‌بايست هر چه سريعتر بررسي شده و فرد تحت درمان مناسب قرار گيرد.
